A

abdomen

Achterlijf

acervulus, mv acervuli

Holte in het plantenweefsel, aan boven- of onderzijde een eindweegs uitpuilend, waarin ongeslachtelijke schimmelsporen (conidia) worden gevormd en via een opening uitgestoten.

aecidium

= aecium

aecium mv aecia

Tweede stadium in de levenscyclus van roestschimmels, Uredinales

Agromyzidae-type

Kopskelet, zoals dat typisch is voor de Agromyzidae; de naar voren gerichte arm van het kopskelet is een eenvoudige staaf (heel anders dan bij de Tephritidae of Drosophilidae).

Agromyzinae-type

Het achterste deel van hetkopskelet met drie armen (kenmerk van de Agromyzidae-onderfamilie Agromyzinae).

alata, mv. alatae

De gevleugelde vom van bladluizen.

anale plaat

Sterker gechitineerde, donker gekleurde plaat bovenop het laatste segment (bijv. bij Coleophora-larven).

aptera, mv. apterae

De ongevleugelde vorm bij bladluizen

apicaal

Nabij, of in de richting van de spits of (blad-)top.

apothecium

Ascomycota: een min of meer schotelvormig orgaan waarop zich een laag rechtopstaande asci bevindt.

appressoria

Tepel- of al dan niet gelobde, schijfvormige aanhangsels aan de hyphen van echte meeldauwen, waarmee deze zich vasthechten aan de epidermis van de waardplant.

ascoma mv ascomata

=> ascocarp

ascocarp

Vruchtlichaam van een schimmel (van de groep van de Ascomycota), waarin asci worden gevormd.

ascogene cel

Een cel waaruit zich later een ascus kan ontwikkelen. Bij de Protomycetaceae liggen ze ingebed in vergald plantenweefsel. Ze hebben een dubbele wand, waarvan de buitenste opvallend dik is.

ascus, mv asci

Zakvormig orgaantje dat kenmerkend is voor de grote schimmelgroep Ascomycota. In de asci worden na reductiedeling (in principe 8) ascosporen gevormd.

B

basidium

Het sporen-vormend orgaan van de Basidiomycota waarop, na reductiedeling, vier sporen ontstaan.

binnenmijn

Nadat de larve een mijn gemaakt heeft in de bovenepidermis, begint hij, binnen deze mijn, aan een nieuwe mijn, in het palissadeparenchym. Treedt alleen op bij Phyllonorycter corylifoliella.

bivoltien

Twee generaties per jaar.

blaasmijn

In tegenstelling tot een gangmijn: een mijn die niet veel, max. 3 x, zo lang is als breed; blotch in de Engelse literatuur, Platzmine in het Duits (zie ook primaire en secundaire blaasmijn).

boogjes (frass in ..)

Kenmerkende rangschikking van de frasskorrels, dat alleen optreedt bij sommige vlindermijnen; heet in de Engelse literatuur coiled.

boreo-alpien

Term die wordt gebezigd voor een soort die verspreid is over de meer noordelijke delen van Europe, en die tevens voorkomt in de hogere gebergten.

borstel

=> seta.

bovenzijdige mijn

Mijn die beperkt is tot de bovenste cellagen van het blad (namelijk het palissadeparenchym).

breed polyfaag

=> polyfaag

buikmerg

Het zenuwstelsel van insecten bestaat uit hersenen, een ring om de slokdarm, en vervolgens het buikmerg, dat is een dikke streng aan de buikzijde, met knopen (ganglia) op elk segment.

buikpoten

Larven van Lepidoptera en Tenthredinidae hebben niet alleen drie paar poten aan het borststuk, maar op een aantal achterlijfssegmenten paren aanhangsels die op poten lijken, en een zelfde functie hebben bij de voortbeweging. Vaak hebben ze een rij of krans fijne haakjes op de top.

buisvormige bladzak

Een van de typen zakken die worden onderscheiden bij de Coleophoridae; zie aldaar.

buisvormige zijden zak

Een van de typen zakken die worden onderscheiden bij de Coleophoridae; zie aldaar.

buizen van Malpighi

Excretieorganen van insecten, in functie vergelijkbaar met onze nieren.

C

caeoma

een afwijkend aecidium, namelijk zonder peridium

callus

(Betekent eigenlijk eelt). Weeefsel dat wordt gevormd na een verwonding, bestaande uit ongedifferentieerde cellen.

cephalopharyngeale skelet

formele term vooor kopskelet, zie aldaar

cf

(Voluit confer): vergelijk.

chaetotaxie

De rangschikking van de setae (haren) bij insecten. De chaetotaxie ligt genetisch in hoge mate vast. De patronen zijn kenmerkend voor families, geslachten en vaak soorten. Vooral bij de determinatie van Lepidoptera-larven is de chaetotaxie, in samenhang met de plaatsing van de pinacula, van groot belang. De bestudering ervan eist nogal wat ervaring.

chasmothecium

=> Cleistothecium

Chromalveolata

Oomycota

clavaat

Knots- of kegelvormig

cleistothecium mv cleistothecia

Vruchtlichaampje, ascocarp, van meeldauwschimmels, Erysiphacae. Ze zijn bolrond, gesloten, en bevatten een of enkele asci.

cocon

Van spinsel (en soms daarnaast ander materiaal) vervaardigd omhulling van de pop.

columella

(Letterlijk: zuiltje): staafvormig centraal gedeelte van door sommige brandschimmels verwoest vruchtbeginsel; het bestaat uit zowel schimmel-materiaal als materiaal van de waardplant (McTaggart ea, 2012a). zie bijv. bij see for instance Sphacelotheca hydropiperis

conidien (conidium, mv. conidia)

Ongeslachtelijk gevormde, onbeweeglijke, schimmelsporen

conidiofoor

"Steeltje" van schimmelhyphen waarop een of meer conidien worden gevormd.

conidioma mv conidiomata

Een gespecialiseerde structuur, waarop of waarin conidia worden gevormd

coxa

Een insectenpoot bestaat uit achtereenvolgens een korte coxa (heup), meestel lange femur (dij), meestal lange tibia (scheen) een een aantal korte tarsleedjes.

cremaster

Kegelvormig uiteinde van het laatste (10e) achterlijfssegment van een vlinderpop. Vaak staan hierop uitsteeksels of doorns de vorm soorts-specifiek is.

D

deuterogyne

Bij sommige soorten galmijten (Eriophioidea), vooral soorten die leven op houtige gewassen, treedt naast het normale type vrouwtjes (protogynen) een tweede type op, deuterogynen. Ze zijn beter bestand tegen ongunstige omstandigheden: deuterogynen zijn vaak het overwinterings- en verspreidingsstadium.

dichotoom

Zich splitsend in twee gelijke zijtakken

distaal

Verst verwijderd van het centrum.

dorsaal

Aan de rugzijde, van boven gezien.

Drosophilidae-type

Kopskelet, typisch voor de Drosophilidae.

E

echte meeldauwen

Erysiphaceae

epidermale mijn

Mijn die geheel of grotendeels beperkt is tot de epidermis; heeft een zilverig uiterlijk.

epidermis

De allerbovenste cellaag van het blad, bestaande uit ietwat afgeplatte cellen zonder bladgroen.

epipharynx

Vliezige voortzetting van de bovenlip (labium), feitelijk de naar buiten uitgestulpte binnenzijde ervan. De epipharynx draagt soms een aantal gespecialiseerde, afgeplatte, setae.

erineum, mv erinea

Gal in de vorm van abnormale beharing, vaak met verlengde en gekroesde of aan de top gezwollen haren, veroorzaakt door een aantasting van galmijten.

exuvium

Vervellingshuidje.

F

femur

Een insectenpoot bestaat uit achtereenvolgens een korte coxa (heup), meestel lange femur (dij), meestal lange tibia (scheen) een een aantal korte tarsleedjes.

fibrosine lichaampjes

sterk lichtbrekende deeltjes in de conidien van sommige echte meeldauwen; bijv. bij Podosphaera fugax.

frass

Uitwerpselen van plantenetende insecten.

frontaal aanhangsel (Agromyzidae-larven)

Speen- of vingervormig aanhangsel middenvoor op de kop.

fundatrix, mv. fundatrices

Overwinterde vrouwelijke bladluizen die in het voorjaar een kolonie stichten.

fytofaag

Plantenetend.

G

ganglion

(meerv. ganglia) Verdikking van het buikmerg (zie aldaar).

gangmijn

Tegenstelling tot blaasmijn: een mijn (of deel van een mijn dat) die veel, minimaal 3 maal, zo lang is als breed (corridor of gallery in het Engels, Gangmine in het Duits).

groen eiland

Onder invloed van de aanwezigheid van een bewoonde mijn kan het vergelingsproces van bladeren in het najaar geremd worden. Een vergeeld, vaak al afgevallen blad vertoont dan een groene vlek rondom de mijn.

H

hibernaculum

Bouwseltje waarin een insect overwintert.

hypermetamorhose

Wanneer twee opeenvolgende larvestadia veel sterker van elkaar verschillen dan normaal het geval is, en dus de indruk wordt gewekt van een extra gedaanteverwisseling, wordt dit een hypermetamorphose genoemd. De overgang bij Gracillariidae van een sap-drinkend stadium naar een kauwend stadium, die bovendien gepaard gaat met een aantal veranderingen in lichaamsbouw, is een voorbeeld van hypermetamorphose.

I

imago mv imagines

Het volwassen dier, het stadium dat op de pop volgt.

integument

Huid.

interparenchymale mijn

Een vrij zeldzaam type van mijn, dat voorkomt bij de Agromyzidae. De mijn wordt gemaakt in het onderste deel van het palissadeparenchym en/of het bovenste deel van het sponsparenchym. Dergelijke mijnen zijn kenmerkend geelgroen van kleur.

J

jeugdzak

Coleophoridenlarvan leven in zelfgemaakte kokertjes. Sommige soorten kunnen de koker vergroeien naarmate ze groeien, maar andere maken een of twee keer een nieuwe, grotere koker. De eerste, die er vaak anders uitziet dan de latere, wordt jeugdzak genoemd

K

kopskelet

chitineuze, X- of H-vormige structuur in de kop van vliegenmaden, waaraan de mandibels (kaken) zijn bevestigd

L

lapjeszak

een van de typen zakken die worden onderscheiden bij de Coleophoridae; zie aldaar

larvale zak

zie zak

larvenkamer

Het gedeelte in een gangmijn waarin zich de larve bevindt. Uiteraard is deze vrij van frass, en geeft daardoor, ook nadat de larve verdwenen is, een indruk van de slankheid van de larve.

lateraal

Aan de zijkant, van opzij.

legboor

Voor het afzetten van de eieren in het plantenweefsel moet een insectenwijfje wel enig geweld gebruiken. Vaak zijn de laatste segmenten van het achterlijf daarop aangepast. Meestal doordat deze segmenten zwaar gechitinseerd en hard zijn. Bladwespen hebben een echt zaagje waarmee ze een insnijding kunnen maken

M

made

Diptera bestaan uit de muggen (Nematocera) en de vliegen (Orthocera). Muggenlarven zijn wormvormig, en hebben een duidelijke kop. Bij vliegenlarven is de kop vrijwel volledig gereduceerd; bovendien hebben ze een compacte, gedrongen bouw: maden.

mala

lobje, mesaal van de maxillaire palp (technisch de gefuseerde galea en lacinia van de maxillen).

mandibel

Insecten hebben twee paar kaken: de maxillen, die dieper in de mondholte liggen en ingewikkeld gebouwd zijn, en de mandibels, die groot zijn en meestal voor het kauwen dienen. Bij maden zijn de maxillen verdwenen, maar de mandibels zijn er nog en zijn soms handig voor de determinatie

maxillen

Het tweede paar monddelen, gelegen achter de mandibels. De bouw ervan is meestal ingewikkeld, maar gelukkig spelen ze voor de determinatie gewoonlijk geen rol.

mediaan

Op of bij de lijn van top van de kop tot het abdomeneinde.

mesaal

Gezien vanuit de mediaan.

mesonotum

De rug- (notum) kant van het middelste (meso-) borstsegment.

metanotum

De rug- (notum) kant van het laatste (meta-) borstsegment.

mondhoek

De opening aan de voorzijde van de kokerjes (zakken) van Coleophoridae-larven staat soms haaks op het kokertje, maar soms ook onder een schuine hoek. Die hoek heet de mondhoek

monofaag

Levend van slechts één enkel plantengeslacht. Indien dit geslacht binnen het gebied van voorkomen van een insect veel soorten telt, en het insect toch slecht op één of enkele soorten leeft, kan gesproken worden van nauw monofaag.

myceloid

In algemeen aspect niet sterk verschillend van ongedifferentieerd mycelium

N

naschuivers

Het achterste paar buikpoten van Lepidoptera- en Tenthredinidae-larven. Vaak zijn langer dan de andere buikpoten, en ook kunnen ze gefuseerd zijn.

nauw monofaag, polyfaag

=> monofaag, polyfaag

necrotisch

Dood of stervend (wordt gezegd van weefsel, dus bijv. een deel van een plantenblad)

O

oculus

Dunwandig deel van de wand van de top van een ascus, waardoor de sporen kunnen ontsnappen. Zie bijvoorbeeld bij Podosphaera myrtillina var. myrtillina.

oligofaag

Levend op een beperkt aantal plantengeslachten, alle behorend tot dezelfde plantenfamilie.

onderzijdige mijn

Mijn die alleen gemaakt wordt in het sponsparenchym

ovipositie

Het ei-afzetten

ovipositie-litteken

Vaak, zij het niet altijd, wordt het ei niet op, maar in het blad afgezet. Dat kan middels een legboor, of doordat het wijfje met haar monddelen een gat in het blad bijt. Dit leidt tot een wondreactie van de plant

P

palissadeparenchym

Een laag (meestal 1 à 3 cellen dik) van zulvormige cellen die de bovenste deel van de bladdikte uitmaakt. Dit deel van het blad dient speciaal voor de photosynthese, en bevat ook de meeste chlorophylkorrels. (Varens en grassen hebben geen palissadeparenchym.)

pallium

Letterlijk mantel, twee flapjes die bij sommige Coleophora-soorten aan weerszijden van de zak afhangen; soms kunnen ze de gehele zak bedekken.

parasitoid

Wanneer een sluipwesp of -vlieg een ei op een larve afzet, wordt die in de loop van tijd door de sluipwesplarve leeggegeten en gedood. Dit kan geen parasitisme worden genoemd, want een echte parasiet, zoals een vlo of luis, heeft er juist belang bij dat zijn gastheer in leven blijft. Daarom worden sluipwespen, en hun larven, parasitoiden, pseudoparasieten genoemd

parthenogenetisch

Zich ongeslachtelijk voortplantend

pedicel

Steel(tje)

perforate mijn

Soms is een mijn onderzijdig of interparenchymaal, maar worden pleksgewijze ook stukjes palissadeparenchym weggevreten. Zo'n mijn ziet er in doorzicht doorzeefd uit

peridium

De cellaag die de wand vormt van de holte waarin bij een roestschimmel de aeciosporen worden gevormd; bij meeldauwen de wand van het cleistothecium

perithecium

Bijzonder type van ascocarp: fles- of zakvormig, openend met een porie.

Phytomyzinae-type

het achterste deel van het cephalopharyngeaal skelet met 2 armen (kenmerk van de Agromyzidae-onderfamilie Phytomyzinae)

pinaculum (meerv. pinacula)

Kleine, vaak zwart- of bruingekleurde chitineplaatjes waarop lange borstels staan ingeplant

pistoolzak

Een van de typen zakken die worden onderscheiden bij de Coleophoridae; zie aldaar.

plaatmijn, plaatsmijn

Blaasmijn. De term, die in de oude Nederlandse mijnenliteratuur gebruikt werd, is een slordige vertaling van het Duitse Platzmine.

plasmodiophorid

informele benaming van de Phytomyxea

plasmodium

Een protoplasma-massa die een aantal kernen bevat, niet omgrensd door een celwand

plurivoltien

Verscheidene generaties per jaar.

polyfaag

Levend op twee of meer plantengeslachten die tot verschillende families behoren. Als die families sterk met elkaar verwant zijn, kan gesproken worden van nauw polyfaag, in het omgekeerde geval van breed polyfaag.

poppenwieg

Cel of kamertje waarin zich de pop bevindt, gewoonlijk ietwat los van de mijn zelf.

prepupa

Het laatste larvestadium van bladwespen wijkt vaak sterk af van de voorgaande stadia: er zijn verschillen in de vorm van de mandibels, en vooral is de prepupa meestal geheel wit of beenkleurig. In dit stadium wordt niet meer gegeten en is de larve opvallend sloom

primaire blaasmijn

Blaasvormige mijn, die ontstaat doordat een larva vanuit het middelpunt alle richtingen uit eet

primaire vraatlijnen

Patroon van parallele lijntjes dat ontstaat doordat een Agromyzidae-larve, liggend op zijn zij, met een maaibeweging het bladweefsel weggegraasd.

primaire waardplant

Veel bladluizen maken een generatiewisseling door, waarbij na de overwintering een bevrucht wijfje een kolonie sticht, meestal op een houtige plant (de primaire waardplant). Na het voorjaar, wanneer het plantensap van deze waardplant minder voedzaam geworden is, treedt dan migratie op naar een niet-houtige secundaire waardplant.

pronotum

De rug- (notum) kant van het voorste (pro-) borstsegment

prosternum

De onderkant van het voorste (pro-) borstsegment

prothorax

Het eerste (voorste) segment van het borststuk

pseudothecium

Een type ascocarp: fles- of zakvormig, openend met een porie. Lijkt op een perithecium, maar de asci zijn op een andere wijze gerangschikt.

Pucciniomycetes

=> Uredinales

puntoogje

=> Stemma

puparium

De pop van een vlieg. Ziet er meestal uit als een kort, gedrongen worstje, en heet daarom ook wel tonnetje. De aparte term is nodig omdat wat er als er een pop uitziet in feite de verdroogde laatste larvehuid is, waarbinnen zich de eigenlijke pop bevindt. Een enkele maal is het mogelijk de pop binnen het tonnetje te onderscheiden.

pycnidium, mv pycnidia

Holte in het plantenweefsel, waarin ongeslachtelijke schimmelsporen (conidia) worden gevormd en via een opening uitgestoten. In tegenstelling tot acervuli zijn pycnidia diep in het plantenweefsel ingebed, en van buiten alleen herkenbaar door hun opening.

R

rachis

Hoofdas van een samengesteld blad, of van een varenblad

roest

Schimmel van de klasse Uredinales

S

samengestelde bladzak

Een van de typen zakken die worden onderscheiden bij de Coleophoridae; zie aldaar

schedezak

Een van de typen zakken die worden onderscheiden bij de Coleophoridae; zie aldaar

secundaire blaasmijn

Blaasvormige mijn die ontstaat doordat gangen zo dicht opeenliggen dat hun scheidingswand wegvalt. De resten ervan zijn als secundaire vraatlijnen zichtbaar. Ook aan het frasspatroon is een secundaire blaas meestal te herkennen.

secundaire vraatlijnen

Lijnpatroon in een blaasmijn, dat ontstaat bij de vorming van een secundaire blaasmijn, soms ook doordat de larve vanuit een andere positie aan het werk is in een primaire blaasmijn (Hering, 1927a).

sclerotium

Een hard, door lichaam bestaande uit schimmelweefsel dat bestand is tegen ongunstige omstandigheden en dat langere tijd in een ruststadium kan verkeren.

sept, gesepteerd

Dwarswand (resp. van dwarswanden voorzien). Wordt gezegd van schimmel-hyphen en -sporen.

seta (mv. setae)

De haren van geleedpotigen hebben een heel andere bouw dan die van zoogdieren, en worden daarom setae genoemd. Dikke en zware setae worden ook wel als borstels aangeduid.

sorus mv sori

Een structuur die een cluster van sporangia bevat.

spatelvormige bladzak

Een van de typen zakken die worden onderscheiden bij de Coleophoridae; zie aldaar.

spatula

Volgroeide larven van galmuggen hebben aan de onderzijde van de thorax vaak een chitineus staafje, aan de voorzijde meestal eindigend in een vorkje.

spermogonium

Eerste stadium in de levenscyclus van roestschimmels, Uredinales

spintepels

Een tweetal tepelvormig orgaantjes vlakbij de mondopening van vlinderlarven. Hierin monden de spinklieren uit, die een zijdeachtige stof produceren

spiraculum

De opening naar buiten van een gang van het tracheestelsel. Om te voorkomen dat ongewenste zaken het lichaam binnendrinken hebben spiracula vaak een ingewikkelde bouw. Vliegenlarven hebben twee paar spiracula. Bij agromyziden staan ze op steeltjes. De tracheeën staan met de buitenwereld in verbinding door drie of meer kleine openingen in evenzoveel papillen op de top van een spiraculum.

sponsparenchym

Gewoonlijk de onderste helft van de bladdikte, bestaande uit een sponsachtig weefsel; tussen de cellen zijn grote luchtkanalen. Dit weefsel dient in het bijzonder voor de aanvoer van koolzuurgas en de afvoer van zuurstof.

sporangiofore

Een al dan niet vertakte steel die sporangia draagt.

sporangium, mv sporangia

Een hol orgaan, waarin sporen worden gevormd.

stemma mv stemmata

De afzonderlijke facetjes van het oog van een insectenlarve. Ze liggen niet tegen elkkaar aan, zoals in het oog van een imago

sterigma mv sterigmata

Basidia vormen na reductiedeling vier sporen, elk op een steeltje, een sterigma

stroma, mv stromata

Een compacte massa van schimmelweefsel; meestal worden daarin voortplantingsorganen gevormd.

systemisch

Levend in het weefsel van de gehele plant (van toepassing voor de mycelia van sommige schimmels).

T

tars

Het meest distale deel van een insectenpoot; aan de tarsen zitten eventueel nog een of twee tarsklauwjes en een hechtlapje.

teleutosporen

= teliosporen, sporen gevormd in het telium

telium mv telia

Vierde stadium in de levenscyclus van roestschimmels, Uredinales

thorax

Borststuk.

tibia

Een insectenpoot bestaat uit achtereenvolgens een korte coxa (heup), meestel lange femur (dij), meestal lange tibia (scheen) een een aantal korte tarsleedjes.

tonnetje

=> puparium

tracheestelsel

Systeem van met lucht gevulde buizen in het lichaam van insecten en larven, die dienen voor de ademhaling.

Tephritidae-type

Kenmerkende vorm van het kopskelet.

U

univoltien

Slechts één generatie per jaar hebbend.

uredinoid (aecia)

Gelijkend op de uredinia.

uredinium mv uredinia

Derde stadium in de levenscyclus van roestschimmels, Uredinales

V

vagrant

vrijlend op het blad; term veel gebruikt in de Engelse literatuur in verband met galmijten.

valse meeldauwen

=> Peronosporaceae

venstervraat

Beschadiging aan een blad, veroorzaakt door een larve die plaatselijk al het bladmateriaal heeft weggevreten, uitgezonder de boven-, òf de onderepidermis. Het resultaat is een zeer transparant venstertje.

ventraal

Aan de buikzijde.

ventrale platen

Meestal bruingekleurde platen die aan de buikzijde (zelden ook de rugzijde) optreden bij de jongere larve-stadia van het geslacht Ectoedemia.

vetlichaam

Groot orgaan van insectenlarven, dat als een soort vulweefsel alle ruimte inneemt die niet door andere organen bezet is. De functie is onder meer de opslag van reservestoffen.

vlekmijn

Voldiepe mijn zonder frass en mét een gaatje. Gemaakt door een larve (meestal een coleophoride) die van buiten de mijn opereert, en via het gaatje zoveel bladmateriaal wegvreet als hij bereiken kan.

voedingsprikje

Gaatje dat het wijfje van een agromyzide met haar legboor in het bladoppervlak maakt. Ze drinkt vervolgens van het uittredende sap. Ook mannetjes, die geen legboor hebben, drinken uit de door de wijfjes gemaakte prikjes. Een enkel wijfje kan vele tientallen prikjes maken. Naast Agromyzidae maken ook Scaptomyza's (Drosophilidae) gebruik van hun legboor voor het maken van voedingsprikjes.

voldiepe mijn

Mijn die zowel in het palissadeparenchym als het sponsparenchym zit.

vouwmijn

Een boven- of vaker onderzijdige blaasmijn, waarvan de larve (bijna altijd een gracillariide) de binnenzijde bekleedt met spinsel. Dit spinsel krimpt, waardoor de epidermis oprimpelt en de mijn steeds boller wordt (tentiform mine in het Engels). Omdat boven- en onderzijde van de mijn niet even dik zijn blijft de dikke zijde van de mijn min of meer vlak, terwijl het dunne deel sterk samentrekt. Hier onstaan ook plooien: some één scherpe, soms verscheidene zwakkere, soms ook een groot aantal zwkke plooitjes.

vraatlijnen

=> Primaire, resp. secundaire vraatlijnen.

X

xenophagie

letterlijk: vreemd eten; het optreden van een mijn op een waardplant waaraan de soort niet is aangepast. Meestal is de plant systematisch wel min of meer verwant met de echte waardplant. Gewoonlijk sterft de larve voortijdig.

Z

zaadzak

Een van de typen zakken die worden onderscheiden bij de Coleophoridae; zie aldaar.

zak

Transportabel, buisvormig of zelden slakkenhuisvormig bouwseltje, uit plantaardig materiaal, zijde, zelden ook detritus, waarin een larve leeft en kan rondkruipen, en van waaruit hij vlekmijnen kan maken. Meestal gemaakt door Coleophoridae.

zoosporen

beweeglijke sporen, voorzien van een zweepflagel

A

abdomen

The insect body has three main compartments: the head, the thorax ('breast'), bearing the wings and feet, and the abdomen. In larvae the thorax and abdomen often look rather similar, but the possession of feet (mostly) sets the thorax apart.

abdominal feet

Larvae of Lepidoptera and Tenthredinidae (sawflies) not only have three pairs of thoracal feet, like all insects, but also several abdominal segments have a pair of appandage that look like feet, and have the same function. Usually they have a row or circle of crochets at their tip. A more formal term for abdominal feet is prolegs.

acervulus, pl acervuli

Globular cavity in the leaf tissue, distinctly bulging out at either upperside or underside, in which asexual fungal spores (conidia) are formed and and squeezed out through a small opening.

aciculate

Needle-like

aecidium

= aecium

aecium pl aecia

Second stage in the life cycle of rust fungi, Uredinales

Agromyzidae-type

cephalic skeleton, typical for for the family Agromyzidae; in particular the anterior arm is simple, quite unlike in the Tephritidae or Drosophilidae.

Agromyzinae-type

Rear part of the cephalic skeleton with three arms (character of the Agromyzidae subfamily Agromyzinae).

alata, pl. alatae

The winged stage of aphids; cf. aptera

amphigenous

At/on both the upperside and the underside of a leaf

apothecium

Ascomycota: a more or less dish-like organ on which a layer of vertically oriented asci.

appressoria

Nipple- or, sometimes lobed, discoid appendages of the hyphae of the powdery mildews, with which they are attached to the epidermis of the host plant.

aptera, pl. apterae

The wingless stage of aphids; cf. alata

anal feet

The rear pair of prolegs (abdominal feet) as they occur in the larvae of sawflies and most moth larvae. They tend to be longer than the other prolegs and may be fused.

anterior

Foremost, in the front.

apodous

Without feet.

ascoma pl ascomata

=> Ascocarp

ascocarp

Fruiting body of a fungus (of the group of the Ascomycota), in which asci are formed.

ascogenous cell

A cell out of which later an ascus may develop. In the Protomycetaceae they are embedded in the galled host tissue. They have a double wall, the outer one conspicuously thickened.

ascus, pl asci

Sac-like organ charcteristic of the major fungus group of Ascomycota. In the asci, after meiosis, (in principle 8) ascospores are formed.

B

basidium

The spore-forming organ of the Basidiomycota upon wich, after meiosis, four spores are formed.

binucleata

Containing two nuceli

bivoltine

Two generations per year.

blotch

A mine that is maximally three times as long as wide; compare with gallery. See also primary and secondary blotch.

boreo-alpine

Said of a species distributed over the more northern parts of Europe, at the same time occurring in the higher mountains.

broadly polyphagous

=> polyphagous

C

caeoma

an unusual type of aecidium, lacking a peridium

case

Transportable, tubular or rarely helicoidal structure, made of plant material, silk, rarely detritus, in which a larve lives and walks around, and from which it may make a fleck mine. Most often made by Coleophoridae.

cf

Abbreviation of the Latin confer: compare.

chaetotaxy

The arrangement of the setae (hairs) in insects. The chaetotaxy is genetically strictly defined. The patterns are characteristic for families, genera and often species. Chaetotaxy especially plays a role in the identification of Lepidoptera larvae, in combination with the placement of the pinacula. Its study requires some experience.

chasmothecium

=> Cleistothecium

Chromalveolata

Oomycota

clavate

Clublike

cleistothecium pl cleistothecia

Fruiting body, ascocarp, of the powdery mildew fungi, Erysiphacae. They are globular, closed, and contain one or a few asci.

coiled

Characteristic arrangement of the frass in some lepidopteran mines. Caused by the larva swinging its rear end slowly to and fro while eating, moving and defecating.

columella

(Literally: small column): rod-like central part of an ovary that has been destroyed by some smut fungi; see for instance Sphacelotheca hydropiperis. The columella is composed of both fungal and host material (McTaggart ea, 2012a).

composite leaf case

One of the types of case that is distinguised within the family Coleophoridae.

conidiomia pl conidiomata

Specialised structure upon or within which conidia are formed

conidiophore

Stalk of fungus hyphae on which conidia are formed.

conidium, pl conidia

Asexually formed, nonmotile, fungal spores.

corridor

=> gallery

cremaster

Extension of the last (10th) segment of a Lepidoptera pupa. It generally bears spines or other structures of species-specific shape.

cupulate

In the form of a cup

D

deuterogyne

In some species of gall mites (Eriophioidea), mainly in species living on woody plants, next to the normal type of females (protogynes) another type occurs, deuterogynes. They are better adapted to unfavourable conditions; often deuterogynes form the hibernation or dispersal stage.

dichotomous

Splitting in two identical branches

distal

Towards the end; furthest from the centre

downy mildews

=> Peronosporaceae

Drosophilidae type

Cephalic skeleton typical for the Drosophilidae.

E

ecdysis

The final moult, the one in which an imago emerges from its pupa.

epidermal mine

(Part of a) mine that (almost) entirely is restricted to the epidermis; alwas with a silvery appearance.

epidermis

The outermost layer of cells of the leaf, in fact, the skin of the leaf. The epidermis doees not contain chlorophyll, is colourless therefore.

epipharynx

Membraneous extension of the upper lip (labium), in fact its protruding inside. The epipharinx may bear a number of specialised flattened setae.

epiphyllous

At/on the upperside of a leaf

erineum pl. erinea

Gall in the form of an abnormal hair cover, often with elongated, strongly curled or apically swollen plant hairs. Erinea are caused by gall mites.

exit slit

Many species pupate outside their mine. Before vacating the mine they use their mandibles to cut a slit in the epidermis; this slit mostly has a very fixed, more or less semicircular shape. Often it is aspecies-specific whether the slit is made in the upper or lower epidermis.

exuvium

Cast larval or pupal skin.

F

feeding lines

=> Primary and secundary feeding lines, respectively.

fibrosin bodies

strongly refractive particles in the conidia of some true mildews; for instance, in Podosphaera fugax

fleck mine

Full depth blotch, not containing frass, and invariably with 1, more or less central, usually circular, hole. Made by a larva (usually a Coleophora that operates from the outside. The larva first bites the hole in the epidermis, then from that point it eats away as much leaf tissue as it can reach without fully entering the mine.

frass

Excrements of phytophagous insects.

full depth

Said of a mine when all the leaf tissue between upper and lower epidermis has been eaten away.

frontal appendage

Finger-shaped unpaired appendage in front of the head in several Agromyzidae larvae; example.

fundatrix, pl. fundatrices

Hibernated, female aphids that start a new colony.

fusiform

Spindle-shaped

G

gallery

A mine (or part of a mine) that is at least three times as long as wide; compare with blotch.

green island

An autumn phenomenon. The presence of an occupied mine in a dying leaf can block the yellowing process. The tissue around the mine keeps its original green colour, even when the leaf already has fallen to the ground.

H

helicoidal

Wound like a snail's shell.

hypophyllous

At/on the underside of a leaf

I

inner mine

After the larva has made a mine in the upper epidermis, it starts, within this mine, to make a new mine in the palissade parenchyma. Seems to happen only in Phyllonorycter corylifoliella.

instar

Stage of the larval life of an insects; each instar ends with an ecysis (casting of the skin) or pupation.

imago

The adult, winged, insect; the stage that follows upon the pupa.

integument

The skin of a larva or imago.

interparenchymatous mine

A rather rare type of mine, occurring in the Agromyzidae. The mines are made in the lowest part of the palissade parenchyma and/or the upper part of the sponge parenchyma. Interparenchymatous mines typically are yellow-green in colour.

L

lamina

The leaf disc or blade.

lobe case

One of the types of case that is distinguised within the family Coleophoridae.

M

maggot

The order Diptera consists of two groups: midges (Nematocera) and true flies (Orthocera). Larvae of he relatively primitive Nematocera have a slender body and a chitinised head. Larvae of the true flies have a much more compact build; moreover the head, with almost all of its organs has been almost completely reduced: maggots.

mala

small lobe, next to the mesal side of the maxillary palp (techically the fused galea and lacinia of the maxillae).

mesal

In the direction of the line that runs from the tip of the head to the end of the abdomen.

monophagous

Living on a single plant genus. If this species contains, within the distributional area of the insect, many species, while the insect lives on just one or a few of them, one can call the insect narrow monophagous.

myceloid

In general appearance not much different from undifferentiated mycelium

N

narrowly monophagous, polyphagous

=> monophagous, polyphagous

necrotic

Bound to die, dying. Term used in connection with a part of an organism: 'necrotic tissue'.

O

oculus

Thin-walled part of the wall of the tip of an ascus, through wich the spores are released. See for instance Podosphaera myrtillina var. myrtillina.

oligophagous

Feeding om a restricted number of plant genera, all of the same plant family.

oviposition

The deposition of an egg.

oviposition scar

In cases where the egg is depsited within the plant tissue, this is done either by means of an ovipositor, or by biting a hole in the leaf (mostly a thick vein). This causes a wound reaction of the plant, that may remain long after the mine has been vecated.

ovipositor

In order to deposit her eggs under the epidermis of a living plant, the females of several insect groups have their last abdominal segments transformed into a sort of hollow drill. These segments are strongly chitinised, and provided with saw- or toothlike excrescences. Sawflies owe their name to a saw-like structure that enables them to cut an incision in the plant, into which the egg is placed.

P

palissade parenchyma

A layer of columnar cells (generally one to three cells thick) that form the upper layer of a leaf, just below the epidermis. This section of the leaf is particularly adapted to photosynthesis, and contains the highest number of chlorophyll grains. (Not all plants have a palissade parenchyma, like ferns and grasses.)

pallium

literally mantle, two flaps that in some Coleophora species hang on the anal end at either side of the case; in some species the entire case may be covered.

parasitoid

Insects that place their egg in or on the egg or larva of their prey; the larva that emerges slowly devours the host larva. To call this behaviour parasitic is not justified, because real parasites, like fleas or lice, need to keep their host alive, rather than to kill it. Therefore this type of insects is called parasitoids. For leaf miners most parasitoids belong to the order Hymenoptera.

pedicel

Small stalk

pedicellate

Stalked

peduncle

The stalk of a spore, applied in particular to the teliospores of rust fungi.

petiole

The stalk of a leaf.

perforate mine

An interparenchymatous mine, from where repeatedly pieces have been eaten out of the roof, i.e. the palissade parenchyma. When held against the light such a mine has a riddled appearance. At first sight this type of more looks like a piece of leaf diseased by some fungus.

peridium

The layer of cells that form the wall of the cavity in which in rust fungi the aeciospores are formed. In powdery mildews the wall of the cleistothecium.

perithecium

Special type of ascocarp: flask-shaped, opening with a pore.

petiole

Leaf stalk.

Phytomyzinae type

Rear part of the cephalic skeleton with 2 arms (character of the Agromyzidae subfamily Phytomyzinae).

phytophagous

Plant eating.

pinaculum (pl. pinacula)

small chitin plates, often coloured brown or black, on which long setae (hairs) are inserted

pistol case

One of the types of case that is distinguised within the family Coleophoridae.

plasmodiophorid

informal name for the Phytomyxea

plasmodium

A mass of protoplasma containing a number of nucei, not separated by cell walls.

plurivoltine

Several generations per year.

polyphagous

Living on two or more plant genera belonging to different families. If these families are closely related, one can speak of narrow polyphagous, in the opposite case of broad polyphagous.

posterior

Backwards, rear.

powdery mildews

Erysiphaceae

primary blotch

Blotch, caused by the feeding of a larva that randomly eats in all directions.

primary feeding lines

Arrangement of remnants of green leaf tissue in a pattern of parallel lines of made by the mowing movement of an agromyzid larva that is grazing away the leaf tissue while lying on its side.

primary hostplant

Many aphid species go through an alternation of hostplants. In spring a fertilised female then starts a colony on a, generally woody, primary hostplant. After spring, when the nutritional quality of the hostplant's juices is diminishing, migration takes place to a secondary, non-woody, hostplant.

prolegs

=> abdominal feet.

Pucciniomycetes

=> Uredinales

pulvinate

Cushion-like

pupal chamber

Cell or small blotch, often separated from the main mine, where pupation takes place.

pseudothecium

Special type of ascocarp: flask-shaped, opening with a pore. Similar to a perithecium, but the asci are differently organised.

More or less distinct part of the mine, in which the pupa(rium) is waiting exclosion.

puparium

The barrel-shaped pupa of a fly. It merits a word for its own because, although it looks like a pupa, it essentially is the last dried larval skin, with the true pupa inside. At rare occasions it is possible to see the real pupa within the puarium.

pycnidium, pl pycnidia

Cavity in the plant tissue, in which asexual fungal spores (conidia) are formed, and ejected through a pore. Contrary to acervuli, pycnidia are situated deep in the plant tissue, and from the outside recognisable only by their opening.

R

rachis

Main axis of a composite leaf, or of a fern-leaf

rust

Fungus of the class Uredinales

S

sclerotium

A hard, dry body of fungal tissue that is resistant to unfavourable conditions and may remain in a resting state for an extended period.

secondary blotch

Blotch that originates when a gallery is so densely wound that the separating walls wholly or partly disappear (are eaten away). Sometimes the remnants of the walls are visible as secondary feeding lines; more often the frass pattern indicates a secondary blotch.

secondary feeding lines

Arrangement of remntants of green leaf tissue in parallel lines, caused either by the formation of a secondary blotch, or, more typically, by the larva shifting its position while feeding (Hering, 1927a; Hendel, 1928a).

seed case

One of the types of case that is distinguised within the family Coleophoridae.

sept, septum, septate

Cross wall (with cross walls). Applied to fungal hyphae and spores.

seta (pl. setae)

The hairs of arthropods differ in their structure fundamentally from those of mammals, and therefore are called setae. Thick and heavy setae also are designated as bristles.

sheath case

One of the types of case that is distinguised within the family Coleophoridae.

sorus pl sori

A structure containing a cluster of sporangia

spatula

Mature larvae of gall midges often have ventrally on the thorax a chitinous rod, at the front end ending in a small fork.

spatulate leaf case

One of the types of case that is distinguised within the family Coleophoridae.

spermogonium

First stage in the life cycle of rust fungi, Uredinales

spiraculum pl. spiracula

The exit of the tracheal system. To prevent the entrance of unwanted material the openings have a complex structure. Fly larvae have two pairs of spiracula, one pair just behind the 'head', another pair near the end of the abdomen. In Agromyzidae the spiracula mostly are stalked. The tracheae are connected with the outside world through three or more fine openings, each in a so-called papilla, on top of a spiraculum.

sponge parenchyma

The lower half of the thickness of a leaf, consisting of loosely arranged cells with large air spaces between them. This tissue functions essentially for the exchange of gasses: supply of carbon dioxide and the removal of oxygen.

sporangiophore

A stalk, branched or not, bearing sporangia

sporangium, pl sporangia

A hollow organ, in which spores are formed

stemma (pl. stemmata)

The individual facets of the eye of an insect larva. They are not lying close together, like in the imaginal eye.

sterigma pl sterigmata

After meiosis, basidia form four spores, each on a short stalk, technically called a sterigma

sternal spatula

see: spatula

stroma, pl stromata

A compact mass of fungal tissue; generally reproductive organs are formed inside.

systemic

Pervading the entire plant body (said of fungal mycelium).

T

teleutospores

= teliospores, spores formed in the telium

telium pl telia

Fourth stage in the life cycle of rust fungi, Uredinales

Tephritidae type

Characteristic form of the cephalic skeleton.

tentiform mine

Essentially an upper- or (more commonly) lower-surface blotch mine, usually made by a Gracillariidae-larva. The larva lines the interior of the mine wit silk; the silk gradually shrinks, causing the mine to bulge. Because the mine is not full depth both sides of the leaf behave differently then. The non-eaten leaf tissue because of its stifness bulges up relatively little; the epidermis of the other side of the mine contracts much more strongly. Depending on the species one longitudinal fold may develop, or several lesser folds, or even a multitude of very fine folds.

thorax

The insect body has three main compartments: the head, the thorax (breast), bearing the wings and feet, and the abdomen. In larvae the thorax and abdomen often look rather similar, but the possession of feet (mostly) sets the thorax apart. If these thoracal feet are missing, consider the first three segments behind the head as thorax.

tubular leaf case

One of the types of case that is distinguised within the family Coleophoridae.

tubular silken case

One of the types of case that is distinguised within the family Coleophoridae.

U

univoltine

Having but one generation per year.

uredinoid (aecia)

Resembling the uredinia.

uredinium pl uredinia

Third stage in the life cycle of rust fungi, Uredinales

V

vagrant

Living freely on the leaves; phrase used in particular for gall mites

ventral ganglia

The neural system of insects consists of the brain, connected to a ring around the oesophagous, which in turn connects to a ventral strand along the whole of the body with swellings, called ganglia, in each of the segments.

ventral plates

Usually brown plates that occur ventrally (rarely also dorsally) in the younger larval stages in the genus Ectoedemia.

W

window feeding

Damage to a leaf, caused by a larva that locally consumed all except either the upper or the lower epidermis, leaving a conspicous, transparant window

X

xenophagy

Literally strange eating: the occurrence of a miner on a wrong hostplant (usually systematically more or less related with the true hostplant. In most cases the larva dies prematurely.

Z

zoospores

Motile spores, bearing a whiplash flagellum